Ύπνος και κιρκάδιος ρυθμός
Το βιολογικό μας ρολόϊ ή κιρκάδιος ρυθμός, είναι μια αρχέγονη φυσική μας λειτουργία η οποία συνδέεται με τις ενστικτώδεις διαδικασίες επιβίωσης. Οποιαδήποτε βιολογική διαδικασία που παρουσιάζει ενδογενή περιοδική μεταβολή στη διάρκεια ενός 24ώρου, αποτελεί κομμάτι αυτού του κιρκάδιου ρυθμού. Όλες οι μορφές ζωής εφόσον εξαρτιόνταν από την ενέργεια του ήλιου, διαμόρφωσαν ρυθμούς που ακολουθούν την εναλλαγή ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι. Ονομάστηκαν κιρκάδιοι ρυθμοί και υπάρχουν με διάφορες μορφές σε κάθε μορφή ζωής.
Παράδειγμα αυτών των ρυθμών είναι ο κύκλος μελατονίνης – σεροτονίνης. 9 με 10 η ώρα το βράδυ ξεκινά η έκκριση μελατονίνης, η οποία είναι βασική ορμόνη που εμπλέκεται στον ύπνο, με κορύφωση στις 02:00 το πρωϊ και σταματά να εκκρίνεται στις 7.30 το πρωί. Κατά την ανατολή του ήλιου αρχίζει η εναλλαγή της με τη σεροτονίνη, γνωστή και ως ορμόνη της ευτυχίας, η οποία ενεργοποιείται από τις ακτίνες του ήλιου μέσω του αμφιβληστροειδή και κλείνει τον κύκλο φωτός-σκοταδιού ακολουθώντας το επόμενο 24ωρο.
Αν και ενδογενείς αυτοί οι κιρκάδιοι ρυθμοί, προσαρμόζονται στο εκάστοτε περιβάλλον επηρεαζόμενοι από εξωγενείς παράγοντες, με κυρίαρχο παράγοντα εδώ πέρα το φως.
Άλλες λειτουργίες που βασίζονται σε κιρκάδιους ρυθμούς είναι η πέψη μας, η εγρήγορση, ο συντονισμός, ο χρόνος αντίδρασης, η καρδιαγγειακή απόδοση, η μυϊκή δύναμη, η αρτηριακή πίεση, η θερμοκρασία του σώματος κλπ. Τέλος το κάθε μας όργανο έχει συγκεκριμένες ώρες δράσης και αποτοξίνωσης και ώρες υψηλής ή χαμηλής λειτουργίας του.
Ο ύπνος λοιπόν και συγκεκριμένα ο σωστός ύπνος ή βαθύς ήρεμος ύπνος, πρέπει να λαμβάνει χώρα σε συγκεκριμένες ώρες καθώς συνδέεται με το βιολογικό μας ρολόϊ και μέσω της έκκρισης των κατάλληλων ορμονών, προσφέρει πολλά οφέλη στην συνολική υγεία του οργανισμού μας.
Ύπνος και υγιής εγκέφαλος
Το βασικό που πρέπει να καταλάβουμε για έναν ολοκληρωμένο και υγιή εγκέφαλο όπως είδαμε, είναι ο υποχρεωτικός φυσικός κύκλος κάθε ημέρας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο κύκλος φωτός-σκοταδιού ο οποίος ενεργοποιεί βασικές ορμόνες του οργανισμού όπως η σεροτονίνη και η μελατονίνη.
Μελέτες για τον ύπνο έχουνε δείξει πως η συντριπτική πλειονότητα των ενηλίκων χρειάζεται 8-9 ώρες ύπνο κάθε βράδυ. Έπειτα απο έναν καλό ύπνο το βράδυ ο εγκέφαλος ξυπνά απο μόνος του, παίρνει τον χρόνο που χρειάζεται για να αλλάξει από τη χημική κατάσταση του ύπνου στη χημική κατάσταση της αφύπνισης, κάτι που διαφέρει εντελώς.
Είναι μύθος το ότι μπορείς να ξεγελάσεις τον ύπνο. από την οπτική γωνία του εγκεφάλου, το να κοιμάσαι έξι ώρες κατα τη διάρκεια της εβδομάδας συνιστά μια μόνιμη απώλεια. Δεν μπορείς να επανορθώσεις με το να κοιμάσαι το σαββατοκύριακο.
Το να ξυπνάς με ξυπνητήρι είναι επίσης αρνητικό. Αυτό γιατί ο εγκέφαλος μεταπίπτει απο τον βαθύ ύπνο σε μια σειρά κυμάτων (Δ,Θ,Α, τα οποία είναι ηλεκτρομαγνητικά κύματα), καθένα απο τα οποία σε φέρνει πιο κοντά στο να ξυπνήσεις εντελώς. Μεταβαίνεις στην κατάσταση ενός ύπνου που είναι ελαφρύς, ύστερα βυθίζεσαι ξανά-αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνεται αρκετές φορές-και μόλις ξυπνάς,
Ο εγκέφαλος σου εκκρίνει περισσότερες απο τις χημικές ουσίες που χρειάζονται για να ξυπνήσεις κανονικά. Αν συντομεύσεις τη διαδικασία, μπορεί να σκέφτεσαι πως είσαι ξύπνιος, αλλά ουσιαστικά δεν είσαι. Είναι αυτό που λέμε, κοιμάσαι όρθιος.
Τα παιδιά που κάθονται και παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια μέχρι αργά ουσιαστικά θα κοιμούνται στην τάξη το επόμενο πρωί. Οι ενήλικες που κοιμούνται έξι ώρες το βράδυ, λειτουργούν αρκετά καλά τις πρώτες 4 με 6 ώρες στη δουλειά, αλλά κατόπιν η πτώση τους ενεργειακά είναι απότομη.
Η απώλεια μιας ώρας ύπνου μειώνει την ικανότητα για οδήγηση, περίπου στον ίδιο βαθμό με το να πιείς δύο ποτά.
Οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν τη σημασία του ύπνου, αλλά ως κοινωνία δεν κάνουμε ότι είναι καλό για εμάς σε αυτό το θέμα. Πάσχουμε από χρόνια έλλειψη ύπνου, και μάλιστα υπερηφανευόμαστε γι’ αυτό, αφού κάτι τέτοιο υποδηλώνει μια ζωή δραστήρια και απόλυτη αφοσίωση στη δουλειά μας.
Εντούτοις τα βήματα για έναν ολοκληρωμένο και υγιή εγκέφαλο καταδεικνύουν πως, η αληθινή αφοσίωση αφορά την εξισορρόπηση του εγκεφάλου για την τέλεια απόδοση, που σημαίνει χρόνο ενδοσκόπησης, χρόνο διαλλείματος και χρόνο ύπνου.
Η υπέρ-εξαντλημένη και υπέρ-διεγερμένη κοινωνία μας αγνοεί αυτές τις τρείς περιοχές.
Ύπνος και εγκεφαλικά κύματα
Τα εγκεφαλικά κύματα, είναι βασικά και εναλλάσσονται στον εγκέφαλο μας κάθε φορά που αλλάζουμε κατάσταση. Τα κύματα αυτά μετριούνται σε Hertz (μονάδα μέτρησης συχνότητας) και έχουν να κάνουν με τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα που εκπέμπει ο εγκέφαλος μας αλλά και το περιβάλλον.
Κάθε όργανο, ιστός η κύτταρο έχει τα δικά του μετρήσιμα ηλεκτρομαγνητικά κύματα ή συχνότητες, τα οποία υπάρχουν και σε όλη τη φύση. Όλα μπορούν να μετρηθούν σε Hertz, ζώα, φυτά, μύκητες, βακτήρια, πλανήτες, άστρα κλπ. Στην ουσία θα μπορούσαμε να πούμε, ότι αυτά τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα είναι η δόνηση ή μουσική του κάθε οργανισμού που εκπέμπει το σώμα του, σαν αποτέλεσμα της δόνησης ή της κίνησής του.
Ας δούμε λίγο ποια είναι αυτά τα κύματα στον ανθρώπινο εγκέφαλο μας:
1. Κύματα Α: έχουν συχνότητα στα 8-13Hz και φέρνουν τον εγκέφαλο σε ήρεμη εγρήγορση, χαλάρωση, ανάπαυση εγκεφάλου και ηρεμία.
2. Κύματα Β: έχουν συχνότητα 14-40 Hz και φέρνουν τον εγκέφαλο σε διανοητική λειτουργία, ψυχική ένταση και κατάσταση R.E.M. (κατάσταση που υπάρχει και στα όνειρα-πέμπτο στάδιο του ύπνου).
3. Κύματα Θ: έχουν συχνότητα 4-7 Hz και έχουν να κάνουν με το υποσυνείδητο, την θεραπεία και την μετάβαση από τον βαθύ ύπνο στην εγρήγορση, στα πρώτα στάδια του ύπνου δηλαδή. Επίσης παράγονται και σε εκφυλιστικές αλλοιώσεις, σε νευρική νόσο, σε απογοήτευση και στη διάψευση ελπίδων
4. Κύματα Δ: έχουν συχνότητα 2-4 Hz και παράγονται στον ύπνο, στα βρέφη, σε βαριές εγκεφαλικές βλάβες και στο κώμα.
5. Κύματα Γ: έχουν συχνότητα 40 Ηz και πάνω, εκπέμπονται σε ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες όπως ο διαλογισμός, ο οραματισμός κλπ. Σαν κύματα δεν αναφέρονται μεν στα επίσημα κύματα του εγκεφάλου, αλλά έχουν βρεθεί στις έρευνες που γίνονται σε ανθρώπους σε κατάσταση διαλογισμού κυρίως.
Ύπνος και στάδια
Ο ύπνος λοιπόν χωρίζεται σε επίπεδα ή στάδια, όπως είδαμε και σύμφωνα με τα κύματα του εγκεφάλου. Αυτά τα στάδια είναι:
1.Το στάδιο του ελαφρύ ύπνου (κύματα Θ). Είναι βασικό μεταβατικό στάδιο από την κατάσταση Α της ήρεμης εγρήγορσης στο στάδιο Δ του βαθύ ήρεμου ύπνου. Σε αυτό το στάδιο στα κύματα Θ, βρίσκεται ο εγκέφαλος πριν κοιμηθούμε αλλά και πριν ξυπνήσουμε. Είναι ένα στάδιο στο οποίο μπορούμε να ξεγελάσουμε τον εγκέφαλο και να παρακάμψουμε τις άμυνες που σηκώνει το υποσυνείδητο, αφού σε αυτή τη φάση μπορείς να πιάσεις το υποσυνείδητο στον ύπνο κυριολεκτικά και να ανασύρεις εικόνες, μνήμες κλπ. με σκοπό την θεραπεία ψυχικών τραυμάτων και εκπαίδευσης του εγκέφαλου σε νέες τεχνικές. Εξού και η θεραπευτική μέθοδος Theta Healing ή μέθοδος Θ η οποία έχει δείξει θεαματικά αποτελέσματα στην εναλλακτική θεραπευτική.
2.Ο βαθύς ήρεμος ύπνος(Κύματα Δ). Στάδιο στο οποίο ξεκουράζεται όλο το σώμα και ο εγκέφαλος, είναι το βασικότερο στάδιο στο οποίο ξεκουράζεται το σώμα και ο εγκέφαλος κάνει αποκατάσταση σε πολλές σημαντικές λειτουργίες. Σε αυτό το στάδιο για να μπούμε είναι σημαντικό να ακολουθούμε τους κιρκάδιους ρυθμούς, δηλαδή να κοιμόμαστε στην περίοδο έκκρισης μελατονίνης που είναι 21:00 με 07.30, με πικ έκκρισης της ορμόνης αυτής τις ώρες 10 με 2 το βράδυ. Επίσης πρέπει να ακολουθούμε και κάποιους κανόνες άλλους που σχετίζονται περισσότερο με εξωτερικούς παράγοντες επιρροής, ώστε να βάζουμε τον εγκέφαλό μας στον βαθύ ήρεμο ύπνο με μεγαλύτερη σιγουριά, τους οποίους θα δούμε παρακάτω,
3.Το στάδιο R.E.M. ή ύπνος ραγδαίων κινήσεων των ματιών. Θεωρείται και το πέμπτο στάδιο ύπνου. Εμφανίζεται κάθε 90′ και κρατάει 5-30 λεπτά. Είναι το 25% του συνολικού ύπνου και Λέγεται και παράδοξος ύπνος καθώς σε αυτή την κατάσταση δεν υπάρχουν κυρίαρχα εγκεφαλικά κύματα. Τα εγκεφαλικά κύματα που εκπέμπονται μοιάζουν πολύ με τον ελαφρύ ύπνο αλλά και με την εγρήγορση, παράλληλα υπάρχει βαθιά χαλάρωση των μυών όπως στον βαθύ ύπνο. Σε αυτό το στάδιο έχουμε
- Αυξημένη εγκεφαλική δραστηριότητα έως και 20%
- Διαταραχές ρυθμού καρδιάς και αναπνοής
- Καταστολή του μυϊκού τόνου (άτακτες συστολές μυών)
- Πτώση του μεταβολισμού
- Επιβράδυνση της αναπνοής
- Πτώση του ρυθμού της καρδιάς
- Πτώση της αρτηριακής πίεσης
Ύπνος-λειτουργίες και οφέλη
Η βαθιά χαλάρωση που επιτυγχάνεται στο στάδιο του βαθύ ήρεμου ύπνου, καθώς την θέση της εγρήγορσης μέσω του συμπαθητικού, παίρνει η χαλάρωση μέσω του παρασυμπαθητικού συστήματος, συστήματα και τα δύο του αυτόνομου νευρικού συστήματος, εξυπηρετεί τις ανάγκες του οργανισμού για αποκατάσταση των βλαβών, μέσω του αναβολισμού.
Ο ανθρώπινος μεταβολισμός, έχει δύο βασικές λειτουργίες, τον καταβολισμό και αναβολισμό.
1.Ο καταβολισμός: δηλαδή η ενέργεια που ξοδεύει το σώμα μας κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης για να εκτελέσει τις πάμπολλες εργασίες της ημέρας. Ο εγκέφαλος σε αυτό το στάδιο βρίσκεται στα κύματα Β και σε συμπαθητικοτονία,
2.Ο αναβολισμός: δηλαδή η ενέργεια που ξοδεύει το σώμα μας για να κάνει αποκατάσταση ζημιών, ανάρρωση, χτίσιμο ιστών, επούλωση και ανάπτυξη. Αυτό γίνεται κατά την διάρκεια της νύχτας στο στάδιο χαλάρωσης στα κύματα Α ή σε κατάσταση ύπνου σε κύμματα Δ, σε φάση που ο οργανισμός βρίσκεται σε παρασυμπαθητικοτονία. Έρχεται να αναπληρώσει τις ζημιές που προκαλούνται στον οργανισμό από το στάδιο εγρήγορσης στη διάρκεια του καταβολισμού.
Πολλές ορμόνες με αυξητικές λειτουργίες όπως η αυξητική ορμόνη και η τεστοστερόνη, αυξάνονται κατά της διάρκεια της νύχτας και σε σχέση με την ποιότητα του ύπνου που είχαμε.
Όλος αυτός ο κύκλος εγρήγορσης-ύπνου εναρμονίζεται με τον κύκλο φωτός-σκοταδιού, τους ημερήσιους ή κιρκάδιους ρυθμούς. Αυτό έχει σχέση με το ότι οι αρχέγονες ακόμη μορφές ζωής προσάρμοσαν την πτώση της δραστηριότητάς τους στη διάρκεια της νύχτας, λόγω της εξάρτησής τους από την ενέργεια του ήλιου.
Στη διάρκεια του ύπνου λοιπόν έχουμε αναβολικές δραστηριότητες, αποκατάσταση, επούλωση και ανάπτυξη των ιστών του σώματος σε κύτταρα, όργανα και ιστους και στυστήματα. Γι’αυτό και τα βρέφη ή γενικά τα νεογνά κοιμούνται πολλές ώρες καθώς έχουν μεγαλύτερες ανάγκες σε ύπνο, αφού ο εγκέφαλός τους αλλά και το σώμα τους είναι σε ταχεία ανάπτυξη.
Το ανοσοποιητικό σύστημα εξαρτάται αποφασιστικά από τον υγιή ύπνο. Μειωμένα επίπεδα μελατονίνης στο αίμα μειώνουν σημαντικά τον κίνδυνο για καρκίνο. Η μελατονίνη επίσης ελέγχει το γονίδιο που επιβλέπει τη διάρκεια ζωής των κυττάρων.
Το βράδυ κατά τη διάρκεια του ύπνου, ακόμα και μικρές ποσότητες φωτός μπορούν να διαταράξουν τους βιολογικούς ρυθμούς του οργανισμού. Το βραδυνό φως αναστέλλει την παραγωγή μελατονίνης.
Λειτουργίες και ωφέλη του βαθύ ύπνου λοιπόν είναι:
- Ρυθμίζει την αναπνοή
- Αποβάλλει το στρες της ημέρας
- Βελτιώνει τη λειτουργία του οργανισμού συνολικά
- Ρίχνει την εσωτερική θερμότητα
- Προάγει την εφίδρωση
- Βοηθά στην πέψη
- Βοηθά στην αποτοξίνωση
- Εκκρίνει ορμόνες που είναι αντικαταθλιπτικές, αντικαρκινικές και ανοσοενισχυτικές
- Αποκαθιστά και επουλώνει τραυματισμένους ιστούς
- Αποθηκεύει τις πληροφορίες και τις γνώσεις που ελήφθησαν την διάρκεια της μέρας.
- Αποκαθιστά τον μεταβολισμό του εγκεφάλου κάνοντας αναδιοργάνωση στις νευρικές συνάψεις και επανασυνθέτει το γλυκογόνο στους νευρώνες στο φλοιό του εγκεφάλου
Εν τέλει ο βαθύς και ήρεμος ύπνος είναι ευεργετικός για όλο τον οργανισμό μας. Πρέπει να μπαίνουμε σε αυτό το στάδιο ακολουθώντας κάποιους κανόνες οι οποίοι θα μας βάλουν σε αυτό το στάδιο, προσφέροντάς μας τα πολλαπλά οφέλη που θα προσκομίσουμε από αυτόν. Στο άρθρο για την αϋπνία θα δούμε αυτούς τους παράγοντες που συμμετέχουν ώστε να επιτευχθεί ένα βαθύς και ήρεμος ύπνος.
