Αλθαία και χαρακτηριστικά της
Η Αλθαία η κοινή ή φαρμακευτική, με την λατινική ονομασία Althea officinalis, είναι είδος γνωστό στην Ελλάδα και με άλλες ονομασίες όπως δενδρομολόχα, νερομολόχα και βίσκος. Φύεται σε υγρά και αλμυρά μέρη, κοντά στη θάλασσα και κατάγεται από ανατολική Μεσόγειο, την Μαύρη θάλασσα αλλά και την Κασπία.
Ανήκει στις πόες ή θάμνους, τα οποία είναι πολυετή φυτά με πολύ ψηλό όρθιο βλαστό που κυμαίνεται από 0,5 εώς και 2 μέτρα. Έχει φύλλα παλαμοειδή, χνουδωτά, με οδοντωτά ή πριονωτά χείλη και καλύπτεται από μεγάλα άνθη ωοειδή και οδοντωτά κατά μήκος του.
Τα άνθη του είναι χρώματος λευκορόδινα, κόκκινα, ρόζ ή ιώδη και έχουν σχήμα χωνιού με διάμετρο 10 εκατοστών, εμφανίζονται στο τέλος της άνοιξης με αρχές καλοκαιριού, από τον απρίλιο μέχρι τον ιούλιο και ευδοκιμούν σε περιοχές μέσου και χαμηλού υψόμετρου.
Η συλλογή των φύλλων γίνεται στο τέλος του καλοκαιριού και των ανθέων κατά την διάρκεια τις ανθοφορίας του, της ρίζας δε πραγματοποιείται μετά το δεύτερο εώς τέταρτο έτος ζωής του φυτού. συνολικά υπάρχουν δεκαπέντε είδη εκ’ των οποίων τα έξι από αυτά ευδοκιμούν στην χώρα μας.
- Althea ficifolia, η οποία έχει ιώδη άνθη
- Althea officinalis, η νερομολόχα η φαρμακευτική
- Althea hirsuta, η πυκνόφυλλη ή δασεία
- Althea cannabina, αλθαία η καννάβινη
- Althea pallida, η αλθαία η ωχρά
- Althea rosea, η αλθαία η ροδανθής
Ιστορικά στοιχεία
Γνωστή στην Ελλάδα από τους αρχαίους, αλλά και στη νεότερη εποχή κατά την τουρκοκρατία την χρησιμοποιούσαν οι θεραπευτές της εποχής σαν μείγμα για εντερικές φλεγμονές και πνευμονικές παθήσεις όπως ο βήχας.
Το όνομά της σύμφωνα με τον διοσκουρίδη προέρχεται από την ελληνική λέξη <<άλθος>> που σημαίνει μέσον σωτηρίας και αλθόμαι=υγιαίνω. Κατά άλλους το Άλθω σημαίνει θεραπεύω.
Ο Θεόφραστος την αποκαλούσε Μαλάχη ή αγρία και αλθαία. Ο Διοσκουρίδης την ανέφερε ως Ιβίσκο και ο Αλέξανδρος ο Τραλιανός το συνιστούσε για την οξύτητα των ούρων. Ο Πλίνιος το αποκαλούσε Hibiscum και ο Βιργίλιος Hibiscus. Η Αλθαία χρησιμοποιείται από την εποχή της αρχαίας Αιγύπτου.
Φαρμακευτικά και θρεπτικά συστατικά στην Αλθαία
Το φυτό περιέχει μία φυτική κόλλα γνωστή και ως γλίχρασμα, η οποία έχει βλεννώδεις ουσίες και βρίσκεται στη ρίζα της σε ποσοστό έως και 35% (η υψηλότερη περιεκτικότητα στη ρίζα παρατηρείται τον χειμώνα κυρίως) και στα φύλλα έως 10%.
Επίσης περιέχει και άλλα θρεπτικά συστατικά στη ρίζα και τα φύλλα, τα οποία την καθιστούν και ως βρώσιμο λαχανικό, όπως άμυλο, σάκχαρα και ανόργανα άλατα. Σε κάποια βιβλία αναφέρετε ως φυτό που τρωγόταν σε περιόδους λιμών και σε περιόδους έλλειψης καλλιεργειών, έβραζαν τις ρίζες και τις τηγάνιζαν με λάδι ή βούτυρο και κρεμμύδια. Γκουρμέ πιάτο επίσης θεωρούνταν από τους Ρωμαίους αλλά και τους Κινέζους.
Όλα τα μέλη της οικογένειας της μολόχας έχουν παρόμοιες ιδιότητες και φαρμακευτική χρήση, ποικιλίες όπως η αλθαία η ροδανθής και η κοινή μολόχα.
Ο τρόπος με τον οποίο λαμβάνεται το γλίχρασμα το οποίο είναι και το βασικό θεραπευτικό συστατικό είναι, μέσω του τραυματισμού των φρέσκων φυτικών μερών απο τα οποία και εκχέεται ο βλεννώδης ζωμός. Από τη ρίζα το γλίχρασμα το παίρνουμε αφού έχει αποφλοιωθεί και αποξηρανθεί και εν συνεχεία την βράζουμε παίρνοντας ένα αφέψημα με τα συστατικά της.
Φυσικά χαρακτηριστικά
Ιδιοσυγκρασιακά το φυτό είναι δροσερό και υγρό 2ου βαθμού. Αυτό σημαίνει ότι βοηθάει σε καταστάσεις και ασθένειες που σχετίζονται με ξηρότητα και θερμότητα (όπως κάποιες φλεγμονές) καθώς δροσίζει και υγραίνει το σώμα ανάλογα την περίπτωση.
- Γεύση: γλυκιά
- Χαρακτήρας: δροσερή και υγρή
Χημικά χαρακτηριστικά
- Ρίζα: γλίχρασμα 25-35%, πολυσακχαρίδια, ασπαραγίνη, τανίνες, πηκτίνη
- Φύλλα: γλίχρασμα 10%, φλαβονοειδή, κουμαρίνη, σαλικυλικό οξύ και άλλα φαινολικά οξέα, ίχνη αιθέριου έλαιου
- Άνθη: γλίχρασμα, φλαβονοειδή
- Άλλα συστατικά: άμυλο, αλθεϊνη, βεταϊνη, ανόργανα άλατα, σάκχαρα, πολυφαινόλες
Αλθαία-Ιδιότητες και χρήσεις ανα σύστημα
Μέρη του φυτού και δράσεις
- Άνθη: αποχρεμπτικά
- Φύλλα: αποχρεμπτικά, διουρητικά, μαλακτικά
- Ρίζα: μαλακτική, αποχρεμπτική, διουρητική, επουλωτική
Γενικές ιδιότητες του φυτού
- Αντιβιοτικό και αντιμικροβιακό
- Μαλακτικό, καταπραυντικό, χαλαρωτικό
- Προστατευτικό, στομαχικό
- Δερματικό, επουλωτικό
- Αντιφλεγμονώδες, αναλγητικό
- Αποχρεμπτικό, αντιδηλητηριώδες
Ιδιότητες ανά συστήματα και όργανα
Ανοσοποιητικό σύστημα: έχει ευεργετικές ιδιότητες στο ανοσοποιητικό σύστημα αφού ενισχύει τα λευκά αιμοσφαίρια στο έργο τους που είναι η καταστροφή των μικροβίων καθώς εισέρχονται μέσα στο σώμα μας. Οι ευρωπαίοι θεραπευτές χρησιμοποιούσαν την ρίζα της εσωτερικά αλλά και εξωτερικά για φλεγμονές λόγω της καταπραϋντικής της δράσης.
Πεπτικό: Το αφέψημα είναι εξαιρετικό επουλωτικό, αντιφλεγμονώδες και καταπραϋντικό σε γαστρίτιδες και οισοφαγίτιδες επιδρώντας στα έλκη του οισοφάγου, του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου. Επίσης ενδείκνυται για εντερικές φλεγμονές, γ.ο.π., εμετούς, νόσο του crohn και ελκώδη κολλίτιδα. Για διάρροια είναι το έγχυμα των ανθών και για δυσκοιλιότητα εφαρμόζουμε κλύσματα στο ορθό μαζί με γλυκόριζα. Βοηθά και στους ερεθισμούς του ορθού. Για δυσεντερία χρησιμοποιούμε το αφέψημα των ανθών και της ρίζας. Τέλος είναι καλή για την ανακούφιση της διαφραγματοκήλης.
Καλλυπτήριο: Ο πολτός των φύλλων είναι ιδανικός για δαγκώματα δηλητηριώδη και τσιμπήματα εντόμων (Ο Διοσκουρίδης πρότεινε την ρίζα σε κατάπλασμα). Για δερματοπάθειες κάνουμε πλύσεις με το αφέψημα της ρίζας. Πολτοποιημένες ρίζες σε κατάπλασμα και έμπλαστρο χρησιμοποιούνται ως επουλωτικό και ξηραντικό σε πληγές και μώλωπες (Ιπποκράτης), τραύματα, εγκαύματα, δοθηίνες (καλόγερους) και δερματικά έλκη (τοποθετούμε στην πάσχουσα περιοχή και αφήνουμε μέχρι να ξεραθεί). Επίσης κάνει και για δερματικούς ερεθισμούς και ψωρίαση. Η αλθαία ή μολόχα είναι γνωστή σαν αντίδοτο στην φαγούρα που έχουμε όταν ακουμπήσουμε τσουκνίδα, την τρίβουμε και το τσούξιμο υποχωρεί. Τέλος οι Άραβες γιατροί την χρησιμοποιούσαν τα φύλλα της σε κατάπλασμα για την αντιμετώπιση των φλεγμονών τον δέκατο αιώνα.
Ουροποιητικό: Το έγχυμα ανθέων κάνει για φλεγμονές του ουροποιητικού όπως η νεφρίτιδα, η ουρηθρήτιδα και η κυστίτιδα. Γενικά καθώς η ασπαραγίνη έχει ελαφριά διουρητική δράση, τονώνει τα νεφρά και βοηθά στη θεραπεία των λοιμώξεων του ουροποιητικού και στην απομάκρυνση των πετρών και της άμμου (ψαμμίαση). Τέλος καθώς επιδρά ανακλαστικά στα τοιχώματα της τροφικής διόδου καταπραϋνει την ουροποιητική οδό.
Γεννητικό σύστημα: Βοηθά στους ερεθισμούς του κόλπου της γυναίκας με πλύσεις εσωτερικά.
Αισθητήριο σύστημα: Ιδανική σαν μαλακτικό για πονόδοντο, περιοδοντίτιδα, αποστήματα δοντιών, οδοντοφυία, ουλίτιδα και στοματίτιδα, άφθες και έρπη χειλιών (γαργάρες με αφέψημα). Στην ωτίτιδα κάνουμε πλύσεις των αυτιών και στα ερεθισμένα μάτια πλύσεις εξωτερικά.
Αναπνευστικό: Το αφέψημα ανθέων και φύλλων είναι θεραπευτικό για την πλευρίτιδα (φλεγμονή των μεμβράνων των πνευμόνων) και την βρογχίτιδα, είναι ήπιο αποχρεμπτικό και μαλακτικό για την θεραπεία του ερεθιστικού, ξηρού και έντονου βήχα (ο Θεόφραστος αναφέρει ένα μείγμα με αλθαία και κρασί). Επιδρά ανακλαστικά στα τοιχώματα της τροφικής διόδου και καταπραϋνει την αναπνευστική οδό. Επίσης ενδείκνυται για το άσθμα*, τον πονόλαιμο, το κοινό κρυολόγημα και τις φλεγμονές του αναπνευστικού όπως η φαρυγγίτιδα και η λαρυγγίτιδα.
Κυκλοφορικό: Το έγχυμα ανθέων είναι καλό για την στηθάγχη, και ο πολτός για τις κιρσώδεις φλέβες.
Μυοσκελετικό: Εφαρμόζεται εξωτερικά για πόνους μυών και τενόντων ως κατάπλασμα.
Παιδιατρική: Στα παιδιά συνίσταται το μάσημα της ξερής ρίζας για τον πόνο σε αλλαγή δοντιών.
Φαρμακευτική: Η ρίζα του χρησιμοποιείται σε σκόνη για να κάνει πιο συμπαγή τα χάπια και πιο ανεκτή την γεύση των φαρμάκων.
Αλθαία-βοτανικές εφαρμογές και μέθοδοι χρήσης
Άνθη και φύλλα
Σιρόπι: Φτιάχνουμε έγχυμα και το χρησιμοποιούμε για εσωτερική χρήση σε προβλήματα του αναπνευστικού.
Έγχυμα: Το φτιάχνουμε από φύλλα και άνθη και πίνουμε για διαταραχές του αναπνευστικού και του ουροποιητικού
Ρίζα
Αφέψημα: Βράζουμε τη ρίζα 10-15 γρ. Σε ένα λίτρο νερό για 10-15 λεπτά και πίνουμε για πεπτικά προβλήματα όπως φλεγμονές και πληγές εσωτερικά.
Βάμμα: Χρησιμοποιούμε το βάμμα για λήψη εσωτερική για φλεγμονές του πεπτικού, του ουροποιητικού και του αναπνευστικού.
Κατάπλασμα: Χρησιμοποιούμε τη ρίζα σε σκόνη αναμεμιγμένη με νερό, για εξωτερική και εφαρμόζουμε στο δέρμα τοπικά.
Προφυλάξεις και αντενδείξεις:
- Η αλθαία είναι ατοξική και δεν έχει παρενέργειες
- Σπάνιες αλλεργικές αντιδράσεις
- Αν παίρνετε βάμμα πόσιμο για τη θεραπειά πεπτικών προβλημάτων ή ουροποιητικών θεμάτων, ρίξτε το βάμμα σε καυτό νερό ή τσάι ώστε να εξατμιστεί το αλκοόλ (το αλκοόλ ερεθίζει το στομάχι γι’αυτό χρησιμοποιείται η μέθοδος του καυτού νερού).
