Ορισμός του Στρες
Στρες είναι οποιαδήποτε αληθής ή εκλαμβανόμενη ως αληθής απειλή για την σωματική και ψυχική μας ακεραιότητα.
Είναι η απειλή της ομοιόστασης μας, δηλαδή η διαταραχή των ομοιοστατικών μηχανισμών του σώματος που μας διατηρούν σε ισορροπία.
Ετυμολογικά το στρες προέρχεται από το <<στραγγαλίζω>> και λατινικά το <<πιέζω>>.
Τί είναι το Στρες
Το στρές δεν είναι το λεγόμενο άγχος, όπως πιστεύει πολύς κόσμος αλλά και επαγγελματίες υγείας, καθώς συγχέουν τiς δύο αυτές λέξεις σε μία έννοια. Το άγχος είναι ένα συναίσθημα όπως ο φόβος και ο θυμός και δεν είναι τόσο πολύπλοκο και πολυπαραγοντικό όπως το στρες. Το στρες είναι μία φυσιολογική απάντηση του οργανισμού σε εξωτερικές απειλές που είτε είναι αληθινές, είτε τις προκαλούμε εμείς με το μυαλό μας. Στην πραγματικότητα είναι ένας αρχέγονος μηχανισμός που έχουν όλα τα θηλαστικά όπως και ο άνθρωπος, ο οποίος ενεργοποιεί τις ορμόνες του στρές αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη, στην προσπάθειά του να αμυνθεί σε εξωτερικούς κυρίως παράγοντες, αλλά και εσωτερικούς, οι οποίοι απειλούν την επιβίωσή του. Το σύστημα που χρησιμοποιεί ο εγκέφαλος λέγεται << fight or flight >> και είναι το γνωστό σύστημα μάχης ή φυγής που χρησιμοποιούμε σε ακραίες καταστάσεις και αυτό προκαλεί το λεγόμενο στρες μικρής διάρκειας.
Ο μηχανισμός απάντησης στο στρες είναι μεν μία φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού για την διαχείρηση των προκλήσεων και των απειλών στην καθημερινότητά μας, αλλά όταν όμως το στρες είναι συνεχόμενο τότε έχουμε και την ενεργοποίηση ενός δεύτερου άξονα στον οργανισμό στον οποίο εμπλέκεται και η κορτιζόλη, ορμόνη υπεύθυνη για το χρόνιο στρες ή το στρες μεγάλης διάρκειας, το οποίο είναι επικίνδυνο για την σωματική μας υγεία και οδηγεί σε πολλές οξείες αλλά και χρόνιες κυρίως παθήσεις.
Στρεσογόνοι παράγοντες ή Απειλές
Παράγοντες πυροδότησης-ερεθίσματα του στρες
Σε πρώτη φάση διαχωρίζονται σε εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες πυροδότησης του στρες και είναι τα ερεθίσματα τα οποία πυροδοτούν τους μηχανισμούς άμυνας σε αυτό.
Τα εξωτερικά ερεθίσματα έρχονται από:
- Τους αισθητήρες όρασης, ακοής, οσμής και γεύσης.
- Τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος
Τα εσωτερικά ερεθίσματα έρχονται από:
- Το αντιληπτό στρες
- Τις σκέψεις και τις εικόνες
- Τη θερμοκρασία του σώματος
- Τα επίπεδα γλυκόζης
- Τη βιοχημική ισορροπία
- Την πίεση
- Την πείνα και την δίψα
- Την κόπωση
Παράγοντες πρόκλησης του στρες-απειλές
Σε δεύτερη φάση έχουμε τους στρεσογόνους παράγοντες ή απειλές και εδώ ανήκουν ψυχολογικοί παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την ενέργεια του σώματος αλλά και παθολογικοί οι οποίοι είναι κυρίως τοξίνες και επηρεάζουν το υλικό μας κομμάτι, το σώμα μας.
1-Ψυχολογικοί-ενεργειακοί παράγοντες:
- Το συναισθηματικό στρες όπως ο φόβος, ο θυμός κ.α.
- Το ψυχολογικό που προέρχεται από τραύματα και σοκ όπως ο θάνατος αγαπημένων προσώπων, ο χωρισμός κ.α.
- Το επαναλαμβανόμενο καθημερινό, από πλήθος ερεθισμάτων
- Το οικογενειακό, συζυγικό και σεξουαλικό
- Η αρνητική διάθεση, συμπεριφορά και πιστεύω
- Η υπερβολή ή έλλειψη άσκησης
- Η υπερβολική σωματική κόπωση
- Η έλλειψη εργασίας
- Το οικονομικό
- Το κοινωνικό
- Η έλλειψη χαλάρωσης
- Η έλλειψη ύπνου
- Η ηλεκτρομαγνητική μόλυνση από κεραίες, ρούτερ, κινητά κ.α.
2-Παθολογικοί-υλικοί παράγοντες
- Οι τοξίνες, χημικές, περιβαλλοντικές κ.α.
- Τα φάρμακα και τα ναρκωτικά
- Το κάπνισμα
- Οι αλλεργίες
- Οι μολύνσεις και οι χρόνιες ή οξείες λοιμώξεις
- Τα τραύματα και οι πληγές
- Τα εγκαύματα και η σήψη
- Οι εγχειρήσεις
- Ο καφές και τα καφεϊνούχα
- Η κακή διατροφή και οι φτωχές διατροφικές συνήθειες
- Η ζάχαρη και τα παράγωγα λευκού αλευριού κ.α.
- Η υπογλυκαιμία
Απάντηση του οργανισμού στο Στρες
Η απάντηση του οργανισμού στο στρες ονομάστηκε: Γενικό σύνδρομο προσαρμογής. Νοσήματα προσαρμογής προκύπτουν από τη μή σωστή απάντηση του οργανισμού στο στρες.
Αρχική αντίδραση του οργανισμού είναι το σοκ, το οποίο ακολουθείται απο μία αντι-σοκ φάση και σταδιακά καταλήγει σε αντίσταση στο παθογόνο ερέθισμα. Η αντίσταση αυτή μπορεί να καταλήξει σε εξόντωση του οργανισμού, εαν ο στρεσογόνος παράγοντας επιμένει και μπορεί να φτάσει ακόμα και στο θάνατο.
Τα πρώτα συμπτώματα – σύστημα μάχης ή φυγής:
- Ταχυπαλμία και αίσθηση παλμών
- Τα χέρια ιδρώνουν
- Έχουμε ταχύπνοια ή δύσπνοια
- Οι μύες σφίγγουν
- Ανεβαίνει το σάκχαρο και η πίεση στο αίμα
Παράλληλα έχουμε και τις παρακάτω σωματικές αντιδράσεις:
- Διέγερση της εγρήγορσης
- Βελτίωση της προσοχής
- Βελτίωση της νοητικής λειτουργίας
- Επιτάχυνση στα αντανακλαστικά της κίνησης
- Αύξηση της ανοχής στον πόνο
- Μείωση της όρεξης
- Ελάττωση της νευρικής διέγερσης
- Αλλαγές στον καρδιαγγειακό μεταβολισμό
- Αλλαγές στον ενδιάμεσο μεταβολισμό
- Αναστολή του ανοσοποιητικού και της απόκρισής του
Οι δύο τύποι του στρες
Το στρες μπορεί να είναι ωφέλιμο λοιπόν για τον οργανισμό μας, αλλά και βλαπτικό από την άλλη και αυτό οφείλεται στην διάρκειά του αλλά και στον αντίστοιχο άξονα ενεργοποίησης του οργανισμού ανάλογα με την περίπτωση. Γι’αυτό θα δούμε πως υπάρχουν δύο τύποι, το στρες μικρής διάρκειας και το στρες μεγάλης διάρκειας.
Α-Το στρές μικρής διάρκειας-σύστημα μάχης ή φυγης
Εδώ ενεργοποιείται ο πρώτος άξονας, το σύστημα μάχης ή φυγής που διεγείρει την έκκριση των κατεχολαμίνων αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη από τον μυελό των επινεφριδίων. Όταν το στρες είναι μικρής διάρκειας μπορεί να είναι και ωφέλιμο για τον οργανισμό καθώς η νοραδρεναλίνη τονώνει και δυναμώνει τον οργανισμό να ανταποκριθεί στην πρόκληση ενός στρεσογόνου ερεθίσματος που είναι αντιμετωπίσιμο ή αποφευκτό με κάποιο τρόπο. Αν βρεθεί λύση τότε δεν ενεργοποιείται ο δεύτερος άξονας, αντιμετωπίζεται η κατάσταση και τα συναισθήματα αλλάζουν από αρνητικά σε θετικά. Τα μικρά στρες δεν είναι βλαβερά για την υγεία μας, αντιθέτως οδηγούν σε δημιουργία νέων διασυνδέσεων στον εγκέφαλο μας, έτσι ώστε όταν ξαναβρεθούμε σε μία παρόμοια κατάσταση υπάρχει έτοιμη άμεση αντιμετώπιση. Αποκτούμε ικανότητες και εκπαιδευόμαστε στην ευκολότερη επιβίωσή μας.
Το στρες μικρής διάρκειας μας βοηθάει
- Στο να προσαρμοζόμαστε στη ζωή
- Να αναπτύσσουμε νέες ικανότητες
- Βελτιώνεται η υγεία μας καθώς διεγείρεται το ανοσοποιητικό
- Μπορεί να γίνει βλαπτικό αν δεν μάθουμε να ακούμε το σώμα μας
Β-Το στρες μεγάλης διάρκειας-χρόνιο στρες
Όταν το στρες παρατείνεται διεγείρεται και ο δεύτερος άξονας του, ο ΥΥΕ (Υπόφυση-Υποθάλαμος-Επινεφρίδια) που οδηγεί στην παραγωγή κορτιζόλης από τον φλοιό των επινεφριδίων. Η κορτιζόλη είναι η κύρια ορμόνη που ευθύνεται για τις σοβαρές επιδράσεις του στρες μεγάλης διάρκειας στον οργανισμό μας, γιατί οι υποδοχείς της υπάρχουν σε όλα μας τα κύτταρα και όλα μας τα όργανα επηρεάζονται από αυτή. Το στρες μεγάλης διάρκειας προκαλεί το λεγόμενο οξειδωτικό στρες με δυο τρόπους.
1-Διεγείρει διάφορες νευρικές και ενδοκρινικές οδούς, με αποτέλεσμα την αυξημένη παραγωγή οξειδωτικών ουσιών ROS (δραστικές μορφές οξυγόνου) στα κύτταρα.
2-Οδηγεί σε εξόντωση τους αντιοξειδωτικούς αμυντικούς μηχανισμούς των κυττάρων (βιταμίνες, ένζυμα κλπ.), επειδή τους χρησιμοποιεί ο οργανισμός για την παραγωγή αυτών των ορμονών του στρες, με αποτέλεσμα την αυξημένη ευαισθησία των κυττάρων σε τοξικές καταστάσεις.
Οξειδωτικό στρες
Το οξειδωτικό στρες αναφέρεται στη διαταραχή ισορροπίας μεταξύ ελευθέρων ριζών κυρίως του οξυγόνου και των αντιοξειδωτικών ως αμυντικών μηχανισμών έναντι της βλαπτικής δράσης των ελευθέρων ριζών. Δηλαδή σε φυσιολογικές συνθήκες ο οργανισμός χρησιμοποιεί τις αντιοξειδωτικές του ουσίες (βιταμίνες, μέταλλα, ένζυμα κλπ.) για να δεσμεύσει τις ελεύθερες ρίζες και να αποτρέψει την οξείδωση των κυττάρων, των οργάνων και των συστημάτων του. Σε συνθήκες στρες όμως ο οργανισμός δεν μπορεί να επιφέρει αυτή την ισορροπία καθώς χρησιμοποιεί τα αντιοξειδωτικά του για να φτιάξει τις ορμόνες του στρες, έτσι εξαντλεί τις αποθήκες αντιοξειδωτικών του και οι ελεύθερες ρίζες δρουν ανενόχλητες επιτελώντας το καταστροφικό τους έργο.
Το οξειδωτικό στρες προκαλεί:
- Νευροεκφυλιστικά νοσήματα
- Φλεγμονώδη νοσήματα
- Αγγειακά νοσήματα
- Αυτοάνοσα νοσήματα
- Καρδιακά νοσήματα
Έτσι βρίσκεται στο επίκεντρο ποικίλων παθολογιών όπως:
- Το άσθμα
- Η εμμηνόπαυση
- Η οστεοπόρωση
- Η πνευμονική ίνωση
- Το μεταβολικό σύνδρομο, παχυσαρκία και διαβήτης
- Το σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας
- Η κίρρωση του ήπατος
- Η αθηρωμάτωση
- Το νιτρικό στρες
- Μεταλλάξεις του DNA, κυτταρική δυσλειτουργία και καρκίνο
- Η εγκεφαλική ισχαιμία
- Ο νευροεκφυλισμός-αλτσχάϊμερ κ.α.
Οι Επιπτώσεις του χρόνιου Στρες στα συστήματα
Οι βασικότερες επιπτώσεις του χρόνιου στρες στον οργανισμό μας λοιπόν είναι ότι βλάπτει τα κύτταρα οξειδώνοντάς τα σε πρώτη φάση και σε δεύτερη φάση η οξείδωση βλάπτει τους ιστούς, τα όργανα και τα συστήματα. Το χρόνιο στρες μεταφράζεται λοιπόν σε οξειδωτικό στρες και είναι αυτό που προκαλεί όλα τα προβλήματα στον οργανισμό μας. Ας δούμε πιο αναλυτικά τις επιπτώσεις του στα συστήματα και ολόκληρο τον οργανισμό.
1-Επιπτώσεις στον εγκέφαλο
Το μεγάλης διάρκειας στρες ή χρόνιο στρες επιδρά αρνητικά στη γνωστική ικανότητα του εγκεφάλου με συμπτώματα όπως
- Μαθησιακές δυσκολίες
- Καθυστέρηση στην ομιλία
- Ψυχοσωματικές και ψυχιατρικές διαταραχές
- Κακή διάθεση
- Δυσκολία συγκέντρωσης
- Κόπωση
- Κακή απόδοση στη δουλειά
- Βλάβες στη μνήμη
- Σύνδρομο μελαγχολικής κατάθλιψης του ενήλικα
2-Επιπτώσεις στο κυκλοφορικό-καρδιαγγειακό σύστημα
Οι ελέυθερες ρίζες προκαλούν στον οργανισμό φλεγμονές στο εσωτερικό του τοιχώματος των αγγείων που οδηγεί σε παραγωγή επουλωτικού ιστού και απόφραξη του αγγείου, καθώς και οξέιδωση της LDL χοληστερόλης.
Οι κυριότερες παθήσεις που προκύπτουν από αυτή τη διαδικασία είναι
- Η ισχαιμία
- Το έμφραγμα του μυοκαρδίου
- Η χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια
- Οι αρρυθμίες
- Η υπέρταση
3-Επιπτώσεις στο πεπτικό σύστημα
Ολόκληρος ο πεπτικός σωλήνας επηρρεάζεται από το στρες.
- Στο στομάχι μας η κινητικότητα αναστέλλεται και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε γαστροπληγία, ατονία του στομάχου και άθροιση υγρών με πρόσμιξη αίματος.
- Η στάση του γαστρικού υγρού λόγω υπεροξύτητας οδηγεί στη δημιουργία έλκους
- Στο έντερο αυξάνεται η κινητικότητα οδηγώντας στη σπαστική κολλίτιδα
- Ο εντερικός φραγμός δυσλειτουργεί σε έντονο στρες και παθαίνουμε συχνότερα τροφικές δηλητηριάσεις
- Το σύνδρομο δυσαπορρόφησης θρεπτικών στοιχείων είναι άλλο ένα αποτέλεσμα της δυσλειτουργίας του εντερικού φραγμού
4-Επιπτώσεις στο ενδοκρινικό σύστημα
Η αυξημένη κορτιζόλη που κυκλοφορεί στον οργανισμό μας λόγω του στρες διαρκείας αναστέλλει την παραγωγή των σημαντικότερων ορμονών στον οργανισμό μας.
Α-Στο θυρεοειδή η έλλειψη ορμονών του οδηγεί τον αδένα σε υπερπλασία και βλάβη του σχηματίζοντας όζους και κύστες.
Β-Η μείωση της αυξητικής ορμόνης σε συνδιασμό με την αυξημένη κορτιζόλη οδηγεί
- Τους ενήλικες σε οστεοπόρωση και
- Τα μικρά παιδιά αναστέλλει την ανάπτυξη.
Γ-Οι αναπαραγωγικές ορμόνες μειώνονται και οδηγούν σε στείρωση και ανικανότητα. Πιο εμφανείς ομάδες είναι
- Τα σκληρά γυμναζόμενα άτομα,
- Οι χορευτές/χορεύτριες μπαλέτου και
- Τα άτομα που υποφέρουν από νευρογενή ανορεξία.
Δ-Μείωση της αυξητικής ορμόνης και των αναπαραγωγικών και αύξηση της κορτιζόλης παράλληλα οδηγεί σε
- Κοιλιακή παχυσαρκία
- Υπέρταση
- Αντίσταση στην ινσουλίνη/σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2
- Υπερπηκτικότητα του αίματος
- Δυσλιπιδιαιμία
- Επιταχυνόμενη αρτηριοσκλήρυνση
5-Επιπτώσεις στους διαβητικούς
Η κακή ρύθμιση του σακχάρου σε περιόδους συναισθηματικής φόρτισης ή σε κάποια φλεγμονή, αυξάνει την αντίσταση στην ινσουλίνη και οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο άυξησης της υπεργλυκαιμίας,της υπερχοληστεριναιμίας και των αναγκών σε ινσουλίνη.
Σε έρευνα βρέθηκε ότι οι ηλικιωμένοι που έχουνε κατάθλιψη λόγω του στρες έχουνε μεγαλύτερες πιθανότητες για διαβήτη τύπου 2 από ότι οι μή καταθλιπτικοί ηλικιωμένοι.
Οι τεχνικές αντιμετώπισης του στρες μαζί με άσκηση και ελλάτωση παχυντικών τροφών, από έρευνες προκύπτει ότι είναι ισάξιες θεραπείες με χάπια ή φαρμακευτικές αγωγές.
6-Επιπτώσεις στο ανοσοποιητικό
Α-Τα λευκά αιμοσφαίρια έχουν υποδοχείς οι οποίοι αντιδρούν με τις ορμόνες που εκκρίνονται κατά το χρόνιο στρες τόσο από τον εγκέφαλο όσο και από τα επινεφρίδια. Έτσι η κορτιζόλη καταστέλλει το ανοσοποιητικό σύστημα από την μία.
Β-Από την άλλη ενεργές χημικές ουσίες όπως η ισταμίνη απελευθερώνονται μέσα από τα μαστοκύτταρα όταν διεγερθούν από το στρες και προκαλούν
- Αλλεργίες
- Εκζέματα
- Άσθμα
- Ημικρανίες
Άλλα κύτταρα που εμπλέκονται στις αλλεργίες και απελευθερώνουν ουσίες που προστατεύουν τον οργανισμό από επιθέσεις είναι τα βασεόφιλα πολυμορφοπύρηνα και τα ηωσινόφυλλα, τα οποία ομοίως διεγείρονται και απελευθερώνουν τα κοκκία τους.
Γ-Τέλος καταστέλλει τα ΝΚ κύτταρα(Natural killers) τα οποία είναι υπεύθυνα για την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων και έτσι έχουμε την ανάπτυξη όγκων.
Συμπτώματα και ενδείξεις χρόνιου στρες
Στα συμπτώματα του χρόνιου στρες ή τις ενδείξεις του συγκαταλέγονται αρκετά. Καθώς οι εξετάσεις μπορεί να μην δείχνουν κάτι απτό, άλλες ενδείξεις μπορούν να μας οδηγήσουν να το αναγνωρίσουμε,έτσι ώστε να μεριμνήσουμε για να προλάβουμε μία πάθηση.
- Χαμηλή ανοσοαπόκριση
- Ανεξήγητη ή μόνιμη κόπωση
- Δυσοσμία αναπνοής
- Πνευματική κούραση
- Συγκεχυμένη σκέψη
- Υπνηλία τις απογευματινές ώρες
- Αύξηση βάρους, χωρίς αλλαγή σωματικών συνηθειών
- Μείωση βάρους σε μικρό χρονικό διάστημα
- Κεντρικού τύπου παχυσαρκία-σπλαχνικό λίπος
- Υπνική άπνοια
- Δυσκολία ύπνου ή αϋπνία
- Πρωϊνή υπέρταση
- Αύξηση της αρτηριακής πίεσης και του καρδιακού παλμού
- Πολυδιψία
- Αυξημένη όρεξη για τροφή και ειδικότερα για γλυκά
- Γρήγορη απώλεια ενέργειας
Επίλογος
Το στρες εμπλέκεται σε όλες τις ασθένειες κατά 75 με 80% και φαίνεται πλέον με τις νέες έρευνες που προχωρούν ότι προκαλεί και το 75% των ασθενειών. Η πάθηση του αιώνα μας θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μια ανισορροπία του οργανιμού που προέρχεται απο τον τρόπο ζωής στις σύγχρονες πόλεις και προκαλείται από την διαταραχή όλων των παραγόντων υγείας και ευζωϊας που έθεσε ο πατέρας της ιατρικής, ο Ιπποκράτης, δηλαδή ο τρόπος ζωής, ο τρόπος σκέψης, το περιβάλλον, η διατροφή και η άσκηση, αλλά και πρόσθετων παραγόντων επιβάρυσης που δημιούργησε ο άνθρωπος αρρωσταίνοντας το σώμα του αλλά και την ψυχή του.
Στο χέρι μας πλέον είναι να αλλάξουμε όσους περισσότερους από αυτούς τους παράγοντες μπορούμε, έτσι ώστε να οδηγήσουμε τον εαυτό μας σε μία ισορροπία που θα μας εξασφαλίσει την καλύτερη διαχείρηση του στρες και θα μας επιφέρει καλύτερη ζωή και υγεία.(
